भांडवली बाजारातील करिअर 

कॉमर्स मध्ये प्रवेश घेतलेल्यांना करिअरचे जणू आगरच खुले होते. यातीलच एक फार मोठे क्षेत्र म्हणजे भांडवली बाजार. या क्षेत्रात कितीतरी उपक्षेत्रे आहेत. त्या मध्ये करिअर करण्यासाठी प्रचंड संधी उपलब्ध आहेत. या सर्व संधींची माहिती या लेखामध्ये. 

भांडवल बाजार म्हणजे काय?

गुंतवणूकदारांकडे असलेला पैसा जो बचतीच्या मार्गाने साठवला जातो त्याला, उद्योगपतींच्या आणि नवउदयोजकांच्या आवश्यक्तेसाठी उपलब्ध करून देण्याचे काम ज्या बाजारात, केले जाते त्याला भांडवल बाजार असे म्हणतात. थोडक्यात दीर्घ कालावधीसाठी पैसा उपलब्ध होण्याचे ठिकाण म्हणजे भांडवल बाजार. 

ज्या वेळेस एखाद्या कंपनीला भांडवल उभे करायचे असते त्यावेळेस तिला कायदेशीर मार्गांचा अवलंब करावा लागतो. या कार्य्देशीर गोष्टींवर लक्ष ठेवण्याचे काम सेबी हि शासनाची संस्था करते. या कंपनीमध्ये सामान्य नागरिकांचा पैसा गुंतणार असतो, त्या पैशाचा विनियोग योग्य पद्धतीने व्हावा म्हणून भांडवल बाजारामढील नियम कडक आहेत. 

पैसा उभा केल्यानंतर कंपनीला एखाद्या शेअर बाजारात नोंदणीकृत व्हावे लागते. शेअर बाजारात सर्व नोंदणीकृत कंपन्यांच्या शेअर्स ची उलाढाल चालते. त्यामुळे गुंतवणूकदारांना अपरिमित काळासाठी कंपनीमध्ये आपला पैसा गुंतवून ठेवावा लागत नाही. याचाच अर्थ, पब्लिक इश्यू मध्ये गुंतवणूक करणारा गुंतवणूकदार कंपनीची नोंदणी झाल्याच्या पहिल्या दिवशी आपली सर्व गुंतवणूक विकू शकतो. 

या भांडवल बाजाराचे अनेक पैलू आहेत. त्यामुळे यामध्ये अनेकविध संधी उपलब्ध होतात.  ज्यांचा विचार या लेखामध्ये आपण करणार आहोत. 

१. मर्चंट बँकर 

मर्चंट बँकर हि एक कंपनी असते, जी पब्लिक इश्यू आणण्यासाठी कंपन्यांना मदत करते. या मर्चंट बँकर्स चे तीन भाग पडतात. हे मर्चंट बँकर सेबी कडे नोंदणीकृत असतात, त्यामुळे सेबीचे यांच्यावर नियंत्रण असते. त्याचा उपयोग हा होतो, कि पब्लिक इश्यू आणणाऱ्या कंपन्यांवर सेबीची नजर राहते. अर्थात प्रोस्पेकट्स सेबी कडून मंजूर झाल्यानंतरच पुढे जाते. त्यामुळे मर्चंट बँकर पब्लिक इस्श्यू चा महत्वाचा भाग आहे. 

म्हणून सेबी कोणालाही मर्चंट बँकर म्हणून नोंदणी देत नाही. त्याचे काही निकष आहेत. 

या मर्चंट बँकर कडे कितीतरी विविध प्रकारच्या व्यावसायिकांची आवश्यकता असते. यामध्ये फायनन्स मध्ये एमबीए केल्यावर, तसेच कंपनी सेक्रेटरी केल्यावर चांगली संधी उपलब्ध होते. 

२. कंपनी सेक्रेटरी 

आपण कंपनी सेक्रेटरी पदाचा सखोल विचार मागील एका लेखात केला होता. वर म्हटल्याप्रमाणे भांडवली बाजारातील नियम आणि कायदे कानू फार क्लिष्ट आणि गंभीर आहेत. त्यामुळे कंपन्यांना एका अशा व्यावसायिकाची गरज असते जो केवळ याच विषयातील निष्णात असेल. अशी व्यक्ती म्हणजे कंपनी सेक्रेटरी. 

पब्लिक इश्यू आणणाऱ्या कंपनीला कंपनी सेक्रेटरी ची आवश्यकता असते त्याच प्रमाणे मर्चंट बँकर्स ना कंपनी सेक्रेटरी ची आवश्यकता असते. 

३. स्टोक ब्रोकर 

कंपनी नोंदणीकृत झाल्यावर तिच्यामध्ये गुंतवणूकदारांना शेअर बाजारामार्फत गुंतवणूक करता येते. ती अर्थात स्टोक ब्रोकर मार्फतच करता येते. त्यामुळे स्टोक ब्रोकर हि महत्वाची व्यक्ती आहे. हि वास्तविक एक कंपनी असते. 

सोर्क ब्रोकरकडे बोल्ट वर बसण्यासाठी पदवीधरांची-कॉमर्स असल्यास उत्तम आवश्यकता असते.

४. टेक्निकल एनालिसिस 

शेअर बाजारामध्ये होणार्या उल्थाप्ल्ठींचे परिणाम शेअर निर्देशांक आणि कंपन्यांचा भावावर पडतात. याचे काही नियम आणि थोतले बांधून त्यावर काम करणार्यांना टेक्निकल अनालीस्त म्हटले जाते. हे अतिशय प्रतिष्ठेचे क्षेत्र आहे. 

५. सब ब्रोकर 

प्रत्येक स्टोक ब्रोकरचे अनेक सब ब्रोकर असतात. इथे स्वयंरोजगाराची उत्तम संधी उपलब्ध होते. 

सब ब्रोकर होण्याकरिता, तुम्हाला ब्रोकर कडे आणि सेबी मध्ये सुद्धा नोंदणी कृत व्हावे लागते. 

६. क्रेडीट रेटिंग 

क्रेडीट रेटिंग म्हणजे तुमचा इश्यू किंवा तुमची कंपनी गुंतवणुकीसाठी किती सुरक्षित आहे याचे केलेलेमुल्यमापन. हे मुल्यमापन करण्यासठी निष्णात कंपन्या काम करतात आणि त्या सेबी कडे नोंदणीकृत असतात. त्यांना क्रेडीट रेटिंग एजन्सी असे म्हणतात. 

या कंपन्यांमध्ये सुद्धा एमबीए फायनान्स, कंपनी सेक्रेटरी, सीए तसेच क्रेडीट किंवा रिस्क वाय्वास्थापन केलेल्या निष्णात व्यक्तींची आवश्यकता असते. 

७. रिसर्च अनालीस्त 

प्रत्येक कंपनी तिच्या समभागाची बाजारावरील माहिती आणि त्या अनुषंगाने विश्लेषण करण्यसाठी तज्ज्ञ वायाक्तींची आवश्यकता असते. त्यासाठी रिसर्च अनालीस्त किंवा इक्विटी अनालीस्त असतात. 

एकंदरीत भांडवली बाजारातील विविध उप क्षेत्रांची आपण ढोबळ माहिती घेतली. आता त्यासाठी शिक्सःन किंवा प्रशिक्षण कुठे उपलब्ध आहे ते पाहू. 

१. एमबीए फायनान्स - फायनान्स विषयात एमबीए किंवा पदव्युत्तर पदवी चांगल्या संठेकडून मिळवली असल्यास उत्तम

२. सीएस- कंपनी सेक्रेटरी इंस्तीत्युत - www.icsi.edu 

३. सीए- चार्टर्ड अकौंटन्ट इंस्तीत्युत 

४.  एलएलबी- मुंबई विद्यापीठ 

५. एलएलएम (बिझनेसकायदा)- मुंबई विद्यापीठ 

६. मास्टर ऑफ बिजनेस लो- नेशनल लो स्कूल, बंगलोर

७. सीएफए 

८.  सीआरएम- रिस्क व्यवस्थापन  

हे सर्व मोठे कोर्स आहेत.  

यावय्तिरिक्त खालील कोर्सेस उपलब्ध आहेत. 

मुंबई शेअर बाजार

मुंबई शेअर बाजारात टेक्निकल अनालिसिस, आयपीओ असे अनेक लघु तसेच केपिटल मार्केट मधील पदव्युत्तर पदवी, फायनान्स आणि गुंतवणुकीतील पदव्युत्तर पदवी असे मोठे कोर्सेस उपलब्ध आहेत. 

अधिक माहिती

मुंबई शेअर बाजार इंस्तीत्युत, दलाल स्ट्रीट, चर्चगेट 

नेशनल स्टोक मार्केट 

नेशनल शेअर बाजाराचे अनेक लघु कोर्सेस उपलब्ध आहेत. यामध्ये स्टोक क्रोकर सब ब्रोकर साठी तसेच क्रेडीट रेटिंग, रिस्क मेनेज्मेंत अशा विषयांवरहि सर्तिफाइड कोर्सेस उपलब्ध आहेत. 

अधिक संपर्क 

नेशनल स्टोक मार्केट, बांद्रा कुर्ला कॉम्प्लेक्स. 

रिसर्च अनालीस्त 

रिसर्च अनालीस्त आणि क्रेडीट रेटिंग विषयावर विविध कोर्सेस उपलब्ध आहेत. विविध व्यवस्थापन शाळांमध्ये हे कोर्सेस उपलब्ध होऊ शकतात. 

आपण या बाजाराची थोडक्यात माहिती घेतली.यात प्रवेश केल्यावर हे क्षेत्र किती विस्तीर्ण आहे हे लक्षात येते. त्यामुळे या क्षेत्रामध्ये असंख्य संधी उपलब्ध आहेत. कॉमर्स आणि व्यवस्थापन करण्यारायंनी या क्षेत्राचा विचार जरूर करावा!